Trong cuộc sống này, đã bao giờ bạn tự hỏi “Mình đã nỗ lực rất nhiều nhưng sao khó khăn, đau khổ vẫn ập đến?”, “Mình sai ở đâu hay là cố gắng chưa đủ?”.
Bạn luôn đau đáu tìm ra câu trả lời “Làm sao để có được bình an trong tâm?”. Mình đã từng như vậy trong suốt nhiều năm tháng, và mình đã tìm thấy câu trả lời.
Từ Hân - Học viên Content 3 Gốc xin chào các bạn độc giả. Trải nghiệm cá nhân được chia sẻ dưới đây phần nào giúp bạn có góc nhìn rõ hơn về nỗi khổ, niềm đau và cách để thay đổi cuộc đời. Mong rằng bạn sẽ chuyển hóa một phần ngay khi đọc xong bài viết.

MỤC LỤC
1. Định nghĩa sơ đồ thân tâm
Trước tiên, mình xin phép sử dụng sơ đồ thân tâm làm sợi chỉ đỏ cho toàn bài viết. Bởi vì nhờ vào sơ đồ này bạn có thể nhìn thấy tiến trình phát triển tâm ứng với những thay đổi trong cuộc sống.
Khi hiểu sâu sắc về sơ đồ thân tâm, bạn sẽ hiểu hơn lý do “Vì sao con người khó thoát khỏi luân hồi khổ đau?”. Thông qua sơ đồ bạn sẽ hình dung, mô phỏng tiến trình một cách rõ ràng và dễ hiểu.
Về bản chất, tâm điều khiển hành động, trạng thái của thân.
Tâm thiện gồm Trí Tuệ - Đạo Đức - Nghị Lực gọi là 3 gốc; tâm bất thiện gồm Tham - Sân - Si gọi là 3 độc.
Khi tâm luôn cảm thấy đau khổ là do tham - sân - si chiếm phần lớn trong tâm trí mình.
Bởi vì thân và tâm có mối liên hệ chặt chẽ, tâm nào đang vận hành thì quyết định thân như thế ấy. Khi tâm 3 độc vận hành bạn sẽ cảm thấy khó khăn và đau khổ; khi tâm 3 gốc vận hành bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc, bình an, mọi sự đều hanh thông.
Quan sát sơ đồ trên, bạn sẽ thấy việc 3 độc sang 3 gốc là một tiến trình chuyển hóa. Điều quan trọng là bạn phải nhận diện được tâm đang vận hành như thế nào trong từng khoảnh khắc cuộc sống. Bạn tác ý quan sát được tâm 3 độc để đưa mình về 3 gốc.

Nói ra thì dễ nhưng thực hành là một thử thách. Bởi vì con người chúng ta luôn bị chi phối bởi bản ngã (cái tôi, cái của tôi). Bản ngã là khi chúng ta mắc kẹt và chịu sự vận hành của thân tâm. Càng nhiều 3 độc trong tâm thì cái thân thể hiện cái tôi càng lớn, càng hướng về 3 Gốc cái tôi được gọt dũa nhỏ lại.
Tuy nhiên, trên hành trình vun bồi 3 Gốc bạn sẽ đạt được nhiều thành quả, lúc này bản ngã sẽ tạo ra những tiếng nói “hưởng thụ đi, bạn giỏi lắm, bạn đã giác ngộ…” Khi đó bạn đang tiếp tục rơi vào cái bẫy của bản ngã, bạn quay ngược lại rơi về 3 độc mà không hề hay biết.
Đây là tiến trình vận hành liên tục của sơ đồ thân tâm giữa 3 yếu tố chính: 3 độc, 3 gốc và bản ngã. Để hiểu rõ hơn sơ đồ này đang vận hành trong cuộc sống như thế nào, mời bạn đọc tiếp phần phân tích bên dưới.

2. Thực trạng khủng hoảng chuyển hoá thân tâm
Từ định nghĩa về sơ đồ thân tâm ở trên, mình muốn kể những câu chuyện trong đời sống, nơi thân tâm vận hành một cách rõ ràng.
“Chị M lớn lên trong một gia đình không mấy hạnh phúc, từ nhỏ chị đã tiếp xúc với những lần cằn cựa của bố mẹ, những sân giận của anh chị em. Họ hàng, làng xóm cũng không mấy hoà thuận mặc dù ở gần kế bên. Cái nhà đã nhỏ, vậy mà ra xóm làng chị cũng không nhận được tình thương.
Bao nhiêu năm nếp nhà vẫn thế, chị lớn lên rồi đi lấy chồng sinh con. Nếp nhà cũ vẫn in hằn trong tâm thức khiến chị giáo dục những đứa con như chính ba mẹ đã giáo dục chị ngày xưa. Nơi ấy có đòn roi, mắng nhiếc, áp lực lên những đứa trẻ. Chị và chồng cũng chẳng hạnh phúc vì cơm áo gạo tiền, một mình chị còng lưng để nuôi con, nuôi chồng. Khuôn mặt chị hằn lên những dấu chân chim khắc khổ.
Có lẽ từ nhỏ đến giờ chị không biết Tam Bảo, không biết mảnh đất gieo trồng đạo đức - trí tuệ - nghị lực.
Rồi một dịp nọ vì khổ quá nên chị quyết tâm thay đổi mình. Chị được bạn giới thiệu nhiều lớp học phát triển bản thân, gặp nhiều người thầy xưng là giỏi.
Dịp đó chị được biết đến những điều mà từ hồi trên ghế nhà trường chưa được học. Chị thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn, thích làm thiện, đi khuyên bảo người khác bởi nhìn đâu cũng thấy khuyết điểm của người.
Chị thấy mình cũng làm đủ thứ mà sao cuộc sống chẳng khá là bao. Gia đình nói chị có thay đổi nhưng theo chiều hướng xấu, chị học cho lắm về nói nhăng cuội không ra sao cả. Rồi bạn bè, họ hàng, làng xóm cũng nói chị bất thường.
Chị buồn lắm vì mình nỗ lực vậy mà sao vẫn khổ, chị muốn bình an như bao người sao mà khó quá.
Một ngày nọ, người Thầy mà chị luôn ngưỡng mộ bỏ trốn. Chị suy sụp vì niềm tin nơi mình đang có dường như biến mất. Chị gục ngã vì nghĩ số mình như vậy là chấm hết, chị đi khắp các chùa cầu bình an mà tâm thì đầy 3 độc về sự oán trách”.
Bài học từ câu chuyện của chị M là từ nhỏ thân tâm chị đã vận hành dựa trên 3 độc, tham-sân-si dường như đã ngấm vào chị từ tấm bé. Chị không chọn lựa được môi trường nên nếp cũ 3 độc từ ba mẹ vẫn còn đó, nó lại di truyền sang cho con.
Chị cũng nỗ lực để mình phát triển hơn, nhưng cái nhìn hiểu biết chưa đủ rộng, một lần nữa chị lại vấp phải khó khăn khi không biết chọn đúng thầy.
Câu chuyện của chị M cũng cho thấy phần nào nguyên nhân của việc chúng ta vẫn luẩn quẩn trong vòng khổ đau, do môi trường sống không có Tam Bảo (Thầy hiền - Bạn tốt - Sách hay). Học chưa sâu, hiểu chưa đúng mà lại thiếu thực hành nên con đường gặp rất nhiều trở ngại.

Thêm một tình huống nữa mình cũng thường thấy diễn ra trong đời sống
"Anh A lớn lên từ một vùng quê miền Trung nắng gió, nơi việc học là con đường duy nhất để thoát nghèo. Những viên sỏi khô cằn nơi đồng ruộng cũng góp phần tôi luyện anh trở thành người cứng rắn, nhẫn nại và chăm chỉ.
Anh lớn lên, lập nghiệp ở thành phố với mong mỏi lập nên sự nghiệp như cha mẹ mong cầu.
Cuộc sống nơi chốn phồn hoa dạy cho anh cách sống “chiều người thì được của”. Nhưng chẳng hiểu sao, một ngày kia thất bại tới như khách không mời. Khó khăn, áp lực làm anh mất bình tĩnh, anh càng cố gắng nhưng càng thất bại.
Đỉnh điểm của bế tắc, anh phá sản chẳng biết cậy nhờ ai nên tìm đến cửa chùa tá túc. May mắn anh được gieo duyên học về Phật Pháp. Sau một thời gian, anh về thành phố và bắt đầu lại công việc.
5 năm sau, cuộc sống anh ổn định hơn, anh có nhà cửa, xe cộ và công ty riêng. Anh cảm thấy mãn nguyện với dòng họ, gia đình và bản thân, cũng tự hào khi được nhiều người kính nể vì vừa có được tiền tài vừa có chút hiểu biết từ đạo học.
Mọi việc đều thuận lợi, tiện đà anh tiếp tục lao vào lướt sóng từ bất động sản, chơi chứng khoán vì nghĩ mình phước phần của mình còn lớn. Ba năm sau, thị trường đóng băng, anh khủng hoảng trong nợ nần. Lúc này anh oán trách bản thân đã có kinh nghiệm cuộc sống nhưng tại sao lại rơi vào thử thách lần nữa".
Trong xã hội ngày nay, không ít người cũng giống như anh A, dù nỗ lực để đạt được thành công nhưng vẫn gặp thất bại hoặc có được tiền tài nhưng lại không hạnh phúc. Anh A đã có cơ duyên tìm được con đường đi về 3 Gốc, nhưng khi anh mới hưởng được chút thành quả thì lại sinh ra hưởng thụ, ngạo mạn. Lúc này bản ngã trong anh vận hành mạnh mẽ trở lại, và nó lội ngược dòng đưa anh về 3 độc. Anh không nhận ra nhưng kết quả nhận được sau này đã phần nào nói lên điều đó.

3. Bạn đang ở đâu trên sơ đồ thân tâm
Ở trên là 2 tình huống điển hình, nhưng trong cuộc sống còn rất nhiều tình huống xảy ra muôn hình vạn trạng. Điều quan trọng là làm sao chúng ta biết được mình đang ở đâu. Bởi vì chỉ khi bạn nhận diện được thì quá trình chuyển hoá mới bắt đầu.
3.1 Tâm “tham- sân - si” chi phối
Chẳng biết mình quen với Tham Sân Si từ bao giờ?
Tham thường chỉ thích nắm lấy mang về, sống ích kỷ nhưng không hiểu sao ta cứ dính lấy Tham, thậm chí bị lệ thuộc vào nó vì tham mang đến đầy đủ vật chất, thỏa mãn những mong cầu.
Sân thì nóng nảy hơn, hay giận hờn, chối bỏ và có tính thù ghét, hay tỏ thái độ không vừa ý nhưng mình sợ nên cuốn theo.
Còn Si thì đã thiếu hiểu biết lại hay mê mờ nhưng ta lại luôn gắn bó vì si mang tới niềm vui, đồng cảm và sự ưa thích.
Từ khi quen với Tham Sân Si, ta thường hay bị ngoại cảnh tác động, bảo gì cũng nghe theo.
Nhưng có những lúc bạn thậm chí còn không rõ tâm mình có đang tham sân si hay không, “tôi sân hồi nào?”, “ tôi tham cái gì?’ “tôi đâu có mê?”.
Bạn chỉ cần quan sát bất cứ khi nào mình nhìn thấy khuyết điểm của người khác, thích tranh cãi, chê bai, nghĩ mình hay, tưởng mình giỏi. Hoặc có thể nhận biết bằng cách chúng ta có thành công nhưng không hạnh phúc, hoặc bị vướng lao lý, khó khăn ập đến, gặp thị phi, thất bại, phá sản, ly dị, tai nạn bất thường, bệnh nặng.
Hay khi bạn “ngộ nhận đã giác ngộ”, khi bạn “chuyển hóa không phải để giải thoát mà để giải trí”, khi bạn thấy sai mà không biết sai ở đâu, khi bạn học đạo nhưng nhìn ai cũng thấy trái đạo…
Đó là sự ngộ nhận tai hại, bởi đây chính là biểu hiện của cái tôi lớn.
Cái tôi lớn chính là sự vận hành ẩn sâu của tham sân si. Với cái tôi lớn, dù bạn đang ở trong môi trường Tam Bảo thì cũng chẳng tiếp thu được gì. Khi những dấu hiệu ở trên xảy ra, tâm chúng ta sẽ có những biến chuyển vô cùng lớn, ta có thể gọi tình trạng này là “khủng hoảng chuyển hóa”, khi ấy tâm trí bị mất kiểm soát, chạy theo tham sân si, thích thể hiện và cái tôi lớn.

3.2 Ngộ nhận về bản chất của “tham - sân - si”
Người ta thường cho rằng tham sân si là bản chất tự nhiên bình thường mà ai cũng có và không nhận thức được sự nguy hiểm của chúng. Mình tưởng Tham giúp mình đạt được những điều mình mong muốn, Sân bảo vệ khi bị người khác chỉ trích, nói xấu hay làm tổn thương, còn Si mang lại cho mình niềm vui trong cuộc sống.
Cho đến khi mình trở nên ham muốn thái quá, giận giữ, nóng nảy, hận thù, không vừa lòng, không như ý muốn và chẳng cần biết đúng sai, không quan tâm hay dở tốt xấu. Khi ấy, mình mới nhận thức được Tham Sân Si không phải là bạn mà nên rời xa.
Nhưng càng ngày Tham Sân Si càng mất kiểm soát. Chúng muốn thiêu cháy tất cả, từ nhân cách đạo đức đến trí tuệ sáng suốt và thậm chí cả mạng sống chính mình. Khi biết tham sân si độc hại, chẳng ai muốn vướng vào. Bất hạnh ở chỗ chúng ta cho rằng có thể kiểm soát được chúng, nhưng có ai ngờ, càng ngày càng bị Tham Sân Si chi phối, không hề biết sai ở đâu, không hiểu chính bản thân.
Tham sân si bắt nguồn từ những bản tính xấu của con người, nhưng Tham Sân Si không phải bản chất của con người mà hoàn toàn có thể khắc chế, diệt trừ bằng:
- Biết đủ có nghĩa là hài lòng với những gì mình có bằng chính trí tuệ, sức lực của mình, không tham cái của người khác, không so sánh mình với người, không nghĩ mình nhất, mình hơn người, mình phải thắng.
- Hiểu biết về nhân sinh, nhân quả, quy luật tự nhiên của vũ trụ. Không có gì tồn tại mãi mãi, kể cả những thành công, danh vọng mà bạn đang có. Luôn nghĩ thiện, làm lành và không gieo nghiệp ác.
- Tìm đến những người bạn có tâm thiện lành, những người thầy đạo đức, trí tuệ và nghị lực để từ bỏ tham- sân- si, cần chuyển hóa 3 độc thành 3 gốc. Biến động lực ham muốn thành tinh tấn, biến năng lượng giận dữ thành quyết tâm, biến cảm giác mê muội thành siêng năng. Khi ấy, tham sẽ thành nghị lực, sân sẽ trở nên điềm tĩnh để học đạo đức, si sẽ bớt mê mờ để đón nhận trí tuệ.
Chúng ta dù là một người bình thường hay một nhân vật lừng danh, từ khi sinh ra đã mang những mầm 3 độc 3 gốc đan xen. Bạn chỉ cần nhận diện rõ sự nguy hiểm của 3 độc và quyết định để cho hạt mầm nào nảy lộc, đơm chồi. Chính những suy nghĩ và hành động của chúng ta, chứ không phải ai khác, sẽ thay đổi số phận của mình.

4. “Chuyển” sao cho “hóa” - Thiền Vipassana
Qua phân tích ở trên, ta có thể thấy để có thể chuyển hóa được thân tâm, đưa 3 gốc trở lại nơi tâm thì việc quan trọng nhất đó là cần quan sát được Tâm.
Do đó, thầy Trần Việt Quân cũng đã chỉ cho chúng ta một con đường kiểm soát Tâm, tránh bẫy của bản ngã, khiến cái tôi nhỏ lại, phương pháp ấy trong nhà Phật gọi là Thiền Vipassana, quán sát Tâm hay gọi là Thiền tỉnh thức.
Năng lực của Thiền Vipassana là quán tâm để giữ cho tâm bền vững trước mọi hoàn cảnh, tâm bất thiện không sinh thì trí tuệ tới.
Vipassana nghĩa là thấy sự việc đúng như thật. Vipassana là con đường tự thay đổi bằng cách tự quan sát. Phương pháp thiền này chú trọng đến tương quan mật thiết giữa tâm và thân.
Mối tương quan này có thể kinh nghiệm trực tiếp bằng cách chú tâm thận trọng đến những cảm giác thực sự trên thân, những cảm giác luôn luôn đan xen và tạo ra các khuôn mẫu cho tâm.
Hành trình quan sát và tự khám phá này đi vào cái gốc rễ chung của tâm và thân, từ đó xóa bỏ những bất tịnh tinh thần, mang đến một tâm 3 gốc quân bình tràn đầy tình thương và lòng từ bi.

4.1 Lợi ích của việc thực hành thiền
Vipassana loại trừ được nguyên nhân của mọi khổ đau chính là tham sân si. Với sự quán sát tâm thông qua những trải nghiệm trực tiếp, thực hành Thiền giúp làm dịu tâm trí để sống an yên, tập trung vào hiện tại, bớt hối tiếc quá khứ, không lo lắng tương lại, biết chấp nhận bản chất của sự vật, sự việc và biết ứng phó với các tình huống trên thực tế.
Qua đó, ta cũng hiểu được sự tiến bộ hay thụt lùi của bản thân diễn ra như thế nào, việc bản thân tạo ra những khổ đau hay việc tự giải thoát mình khỏi khổ đau diễn ra ra sao. Cuộc sống của ta gia tăng hiểu biết, không còn ảo tưởng, tràn ngập tự chủ và an lạc. Quan trọng hơn nữa, Vipassana thúc đẩy sự linh hoạt của não bộ và từ đó phát sinh trí tuệ.

4.2 Làm sao để học Thiền hiệu quả
Để học Thiền thì bạn cần có môi trường Tam Bảo, Phật - Pháp - Tăng ở chùa hay Thầy hiền - Bạn tốt - Sách hay trong đời sống thực tại. Đó là 3 bảo bối quý giá sẽ giúp thay đổi suy nghĩ của bạn, thay đổi nhân sinh quan, thậm chí thay đổi cả cuộc đời.
Một điều quan trọng nữa để thực hành thiền đó là cần rèn luyện 3 gốc (Đạo đức - Trí Tuệ - Nghị lực). Tiến trình tự thanh lọc thân tâm không hề dễ dàng. Những khóa thiền ngắn khó để có thể học được cách diệt trừ 3 độc, do đó chỉ có tự bản thân thực hành liên tục mới là bí quyết thành công của phương pháp này.
Tâm tham sân si tiềm ẩn trong bạn có thể quay trở lại bất cứ khi nào, có nghĩa ai cũng có thể gặp phải, kể cả người Thầy hiền và những người bạn tốt.

Họ cũng có những phút thăng trầm hay những giai đoạn chuyển mình trong cuộc sống. Khi ấy, đừng mất niềm tin mà hãy vững bước vì còn sự thật, còn chân lý, còn người Thầy Giác Ngộ chứng thực cho bạn thấy hành trình này vô cùng ý nghĩa để giữ vững niềm tin vào con đường đã chọn.
Nếu không bạn sẽ hoang mang và rơi vào khủng hoảng chuyển hóa như chị M ở câu chuyên trên. Hãy học từ tất cả những người Thầy những phương pháp đúng, những chất liệu của tâm thiện và tinh tấn mỗi ngày.
Ai cũng có quyền lựa chọn cho mình con đường đi riêng, nhưng một phương pháp thực hành đúng sẽ giúp chúng ta chuyển hóa tâm thức, khai mở trí Tuệ và thay đổi vận mệnh. Con đường ấy thì tự mình phải đi, tự mình phải trải bước.
5. Chuyển hóa thân tâm, phát sinh trí tuệ
Chuyển hóa thân để cho tâm an, chuyển hóa tâm để cho thân khỏe, chuyển hóa thân tâm để có trí tuệ. Vậy trí tuệ ấy như thế nào?
Người có trí tuệ là người có thể quan sát mọi sự vật, sự việc đang diễn ra một cách rõ ràng, chính xác đúng sự thật.
Người có trí tuệ là người luôn giữ được sự bình tâm tự nhiên, có được sự sáng suốt để quan sát và đánh giá mọi vật, mọi việc một cách khách quan chính xác, đưa ra được những quyết định sáng suốt, đồng thời cũng có thể hành động chính xác, đúng thời điểm để đạt hiệu quả cao nhất.
Khi Thâm Tâm luôn được hướng tới những thiện lành thì trí tuệ cũng mỗi ngày khởi sinh.
Con đường chuyển hóa Thân Tâm Trí là cách thay đổi vận mệnh. Cái cốt lõi là đi đến Vô ngã, không có cái tôi. Khi không còn cái tôi, chúng ta có trí tuệ để thấy được những gì chân thật trên đời.
Nên học làm sao để càng nhẹ sự chấp trước, không dính mắc vào hình tướng, vào sự vật, hiện tượng, không bám vào tất cả những được mất hơn thua. Mục đích của chuyển hóa cũng chẳng phải để đạt được gì, chứng đắc cái gì, đừng vướng vào bất kỳ sự mong cầu tham muốn nào.
Có như vậy, chúng ta không lạc vào bẫy của bản ngã, không đổ vỡ sau giai đoạn khủng hoảng chuyển hóa. Nhiều người đã bị lạc đường hay bị đánh mất chính mình khi ham muốn đạt được trí tuệ.
Do đó, nếu con đường chuyển hóa không dẫn chúng ta đến gần với Đạo hay sự bình thản, an lạc nơi tâm thì nên xem lại. Tự nơi an lạc, trí tuệ phát sinh, chúng ta ngày càng trở nên bình dị, bình an và bình thản.
Phát triển bản thân trên con đường chuyển hóa Giới - Định - Tuệ là phương pháp trả chúng ta về với bản thể bình thường và chân thật chứ không phải biến chúng ta thành một ai đó phi thường hay bất bình thường. Đây mới chính là con đường phát triển tâm thức chân chính.

6. Đúc kết
Sơ đồ Thân Tâm của thầy Trần Việt Quân đã thu gọn lại cả một hành trình thay đổi, chuyển hóa thân tâm, nguyên nhân luân hồi khổ đau và phương pháp để thoát khỏi vòng xoáy ấy. Nghiên cứu về sơ đồ thân tâm cần một quá trình học sâu, hiểu đúng và thực hành tinh tấn thì mới có trí tuệ và khi đó cuộc đời bạn cũng tự nhiên thay đổi.
Mình hy vọng bạn sẽ nhận được lợi lạc sau khi đọc bài viết này. Hãy bình luận bên dưới giá trị bạn nhận được là gì nhé!
Nội dung: Từ Hân - Học viên Content 3 Gốc
Biên tập: Khánh Vi
Comentarios